"संस्कृत की सूक्तियाँ": अवतरणों में अंतर
Content deleted Content added
Reverted 1 edit by 2601:8:ad00:8ee:c895:4a82:ed5f:e267 (talk): Spam addition. ([[m:w:W... |
अनुनाद सिंह (वार्ता | योगदान) No edit summary |
||
पंक्ति ३:
:लौकिके वैदिके वापि तथा सामयिकेऽपि यः ।
:व्यापारस्तत्र सर्वत्र संख्यानमुपयुज्यते
:कामतन्त्रेऽर्थशास्त्रे च गान्धर्वे नाटकेऽपि वा ।
:सूपशास्त्रे तथा वैद्ये वास्तुविद्यादिवस्तुसु
:छन्दोऽलङ्कारकाव्येषु तर्कव्याकरणादिषु ।
:कलागुणेषु सर्वेषु प्रस्तुतं गणितं परम्
:सूर्यादिग्रहचारेषु ग्रहणे ग्रहसंयुतौ ।
:त्रिप्रश्ने चन्द्रवृत्तौ च सर्वत्राङ्गीकृतं हि तत्
:द्वीपसागरशैलानां संख्याव्यासपरिक्षिपः ।
:भवनव्यन्तरज्योतिर्लोककल्पाधिवासिनाम्
:नारकाणां च सर्वेषां श्रेणीबन्धेन्द्रकोत्कराः ।
:प्रकीर्णकप्रमाणाद्या बुध्यन्ते गणितेन् ते
:प्राणिनां तत्र संस्थानमायुरष्टगुणादयः ।
:यात्राद्यास्संहिताद्याश्च सर्वे ते गणिताश्रयाः
:बहुभिर्प्रलापैः किं त्रैलोक्ये सचराचरे ।
:यत्किञ्चिद्वस्तु तत् सर्वं गणितेन् बिना न् हि
==सुभाषितानि ०१==
पंक्ति ४३:
[[http://www.facebook.com/groups/vasudhasudha/
अकृत्यं नैव कर्तव्यं प्राणत्यागेऽपि संस्थिते ।
पंक्ति ८४:
▲अग्निकुण्डसमा नारी घृतकुम्भसमो नरः|
संगमेन परस्त्रीणां कस्य न चलते
Line ९७ ⟶ ९५:
अग्निरापः स्त्रियो मूर्खाः सर्पा राजकुलानि च ।
नित्यं यत्नेन सेव्यानि सद्यःप्राणहराणि षट्
Line १०४ ⟶ १०२:
अग्नि: आप: स्त्री: मूर्खाः सर्पा: राजकुलानि च ।
नित्यं यत्नेन सेव्यानि सद्यः प्राणहराणि षट्
अग्निरापः स्त्रियो मूर्खाः सर्पा राजकुलानि च ।
नित्यं यत्नेन सेव्यानि सद्यःप्राणहराणि षट्
विग्रहः
Line ११४ ⟶ ११२:
अग्नि: आप: स्त्री: मूर्खाः सर्पा: राजकुलानि च ।
नित्यं यत्नेन सेव्यानि सद्यः प्राणहराणि षट्
अग्निर्देवो द्विजातीनां मुनीनां हृदिदैवतम् ।
प्रतिमा स्वल्पबुद्धीनां सर्वत्र समदर्शिनः
अग्निस्तेजो महत्लोके गूढस्तिष्ठति दारुषु
न चोपयुङ्क्ते तद्दारु यावन्नोद्दीप्यते परैः
Line १४४ ⟶ १४२:
खिन्नं चापि सुभाषितेन रमते स्वीयं मनः सर्वदा
श्रुत्वान्यस्य सुभाषितं खलु मनः श्रोतुं पुनर्वांछति
अज्ञान ज्ञानवतोऽप्यनेनहि वशिकर्तुं समर्थो भवेत्
कर्तव्यो हि सुभाषितस्य मनुजैः आवश्यकः संग्रहः
अयं निजः परः वा इति गणना लघुचेतसाम्
उदार चरितानां तु वसुधा एव कुटुम्बकम्
अश्वं न एव गजं न एव व्याघ्रं नैव च नैव च
अजापुत्रं बलिं दद्यात् देवोऽपि दुर्बलघातकः
यस्य षष्ठी चतूर्थी च विहस्य च विहाय च
अहं कथं द्वितीया स्यात्, द्वितीया स्यां अहं कथम्
शुभं करोति कल्याणं आरोग्यं धनसम्पदां
शत्रुबुद्धिविनाशाय दीपज्योति नमोस्तुते
केशवं पतितं दृष्ट्वा पाण्डवा हर्षनिर्भराः
रुदन्ति कौरवाः सर्वे भो भो केशव केशव
===शिखरिणी===
Line १७४ ⟶ १७२:
समृद्धं सौभाग्यं सकलवसुधायाः किमपि यन्
महैश्वर्यं लीलाजनितजगतः खण्डपरशोः
स्मृतीनां सर्वस्वं सुकृतमथमूर्तं सुमनसाम्
सुधासौन्दर्यं ते सलिलमशिवं नः शमयतु
-- गंगालहरी
Line १८६ ⟶ १८४:
कश्चित्कान्ताविरहगुरूण स्वाधिकारात्प्रमत्तः
शापेनास्तण्गमितमहिमा वर्शभोग्येण भर्तुः
यक्षश्चक्रे जनकतनयास्नानपुण्योदकेशु
स्निग्धःछायतरुशु वसतीं रामगिर्याश्रमेशु
--मेघदूत
Line १९८ ⟶ १९६:
अद्यापि तां कनकचंपकदामगौरीं
फुल्लारविन्दवदनां नवरोमराजीं
सुप्तोत्थितां मदनविव्हलसालसाङ्गीं
विद्यां प्रमादगलितांइव चिन्तयामि
--चौरपंचाशिक
Line २१० ⟶ २०८:
चुम्बन्तो गण्डाभित्तीरलकवतिमुखे सीत्कृतान्या दधाना
वक्षः सूत्कन्चुकेशु स्तनभरपुलकोद्भेदमापादयन्तः
ऊरूनाकम्पयन्तः पृथुजघनतटांस्रंसयन्तोंशुकानि
व्यक्तं कान्ताजनानां विटचरितकृतिः शैशिराः वान्ति वाताः
--शृंगारशतक (भर्तृहरि)
===हरिणी===
Line २२२ ⟶ २२०:
गणयति गुणग्रामं भामं भ्रमादपि नेहते
वहति च परीतोषं दोषं विमुञ्चति
युवतिषु वलस्तृष्णे कृष्णे विहारिणि मां विना
पुनरपि मनो वामं कामं करोति करोमि किम्
--''[[गीतगोविन्द]]''
Line २४० ⟶ २३८:
अविदितगतयाम रात्रिरेव व्यरंसीत
\vfill\eject
Line २४६ ⟶ २४४:
\hrule
.. सुभाषिताणि संग्रहाणि
%
वज्रात् अपि कठोराणि मृदूनि कुसुमात् अपि
लोकोत्तराणां चेतांसि कः नु विज्ञातुम् अर्हति
%
Line २६३ ⟶ २६१:
%
अतिपरिचयात् अवज्ञा संततगमनात् अनादरः भवति
मलये भिल्लपुरंध्री चंदनतरुकाष्ठम् इंधनं कुरुते
%
Line २८१ ⟶ २७९:
सुतः लालनात्, विप्रः अनध्ययनात्, कुलं कुतनयात्,
शीलं खलोपासनात्
हीः मद्यात्, अनवेक्षणात् अपि कृषिः,
Line २८७ ⟶ २८५:
स्नेहः प्रवासाश्रयात्, मंत्री च अप्रणयात्,
समृद्धिः अनयात्, त्यागात् प्रमादात् धनम्
%
Line ३२५ ⟶ ३२३:
अपि स्वर्णमयी लंका न मे लक्ष्मण रोचते .
जननी जन्मभूमिः च स्वर्गात् अपि गरीयसी
%
Line ३३३ ⟶ ३३१:
it does not appeal to me. One's mother and motherland are
grander than heaven
%
Line ३४१ ⟶ ३३९:
%
दिल्लिश्वरः वा जगदीश्वरः वा मनोरथान् पूरयितुं समर्थः
अन्यैः नृपालैः परिदीयमानं शाकाय वा स्यात् लवणाय वा स्यात्
%
Line ३५१ ⟶ ३४९:
परोपकाराय फलन्ति वृक्षाः परोपकाराय वहन्ति नद्यः .
परोपकाराय दुहन्ति गावः परोपकाराय शरीरम् एतत्
%
Line ३७१ ⟶ ३६९:
%
यस्य कस्य तरोः मूलं येन केन अपि घर्षितम्
यस्मै कस्मै प्रदातव्यं यत् वा तत् वा भविष्यति
%
Line ३८७ ⟶ ३८५:
नागो भाति मदेन, कं जलरिहैः, पूर्णेंदुना शर्वरी
शीलेन प्रमदा, जवेन तुरगः, नित्योत्सवैः मंदिरम्
वाणी व्याकरणेन, हंसमिथुनैः वापी, सभा पंडितैः
सत्पुत्रेण कुलं, नृपेण वसुधा, लोकत्रयं विष्णुना
%
Line ४०७ ⟶ ४०५:
meeting by scholars, a family by a good son, the earth
by a king and all the three worlds because of
%
यथा हि एकेन चक्रेण न रथस्य गतिः भवेत्
एवं पुरुषकारेण विना दैवं न सिध्यति
%
Just as a chariot cannot move with only one wheel, even so
fate not come to fruition without human
%
(This verse seems to be meant against those fatalists
Line ४३४ ⟶ ४३२:
%
सद्भिः तु लीलया प्रोक्तं शिलालिखितम् अक्षरम्
असद्भिः शपथेन उक्तं जले लिखितं अक्षरम्
%
Line ४५८ ⟶ ४५६:
यशसि च अभिरुचिः व्यसनं श्रुतौ
प्रकृतिसिद्धम् इदं हि महात्मनाम्
%
Line ४६९ ⟶ ४६७:
%
शैले शैले न माणिक्यं मौक्तिकं न गजे गजे
सुजनाः न हि सर्वत्र चंदनं न वने वने
%
Line ४८८ ⟶ ४८६:
%
उत्सवे व्यसने च एव दुर्भिक्षे शत्रुसंकटे
राजद्वारे श्मशाने च यः तिष्ठति सः बांधवः
%
Line ५१४ ⟶ ५१२:
%
शतेषू जायते शूरः सहस्रेषु च पंडितः
वक्ता दशसहस्रेषु दाता भवति वा न वा
%
Line ५३२ ⟶ ५३०:
%
अर्थानां अर्जने दुःखम् अर्जितानां च रक्षणे
आये दुःखं व्यये दुःखं धिक् अर्थाः कष्टसंश्रयाः
%
Line ५४४ ⟶ ५४२:
%
येषां बाहुबलं न अस्ति येषां न अस्ति मनोबलम्
तेषां चंद्रबलं देवः किं करोति अंबरे स्थितम्
%
Line ५६२ ⟶ ५६०:
%
पात्रे त्यागी, गुणे रागी, संविभागी च बंधुषु
शास्त्रे बोद्धा, रणे योद्धा, पुरुषः पंचलक्षणः
%
Line ५७५ ⟶ ५७३:
%
क्षणे रुष्टाः, क्षणे तुष्टाः रुष्टाः तुष्टाः क्षणे क्षणे
अव्यवस्थितचित्तानां प्रसादः अपि भयंकरः
%
Line ५९७ ⟶ ५९५:
%
शरदि न वर्षति, गर्जति, वर्षति वार्षासु निःस्वनः मेघः
नीचः वदति, न कुरुते, वदति न साधुः करोति एव
%
Line ६२९ ⟶ ६२७:
%
व्रते विवादं, विमतिं विवेके, सत्ये अतिशंकां, विनये विकारम्
गुणे अवमानं, कुशले निषेधं, धर्मे विरोधं न करोति साधुः
%
Line ६४५ ⟶ ६४३:
विवादे विषादे प्रमादे प्रवासे
जले चानले पर्वते शत्रुमध्ये
अरण्ये शरण्ये सदा मां प्रपाहि
गतिः त्वं गतिः त्वं गतिः त्वं भवानि
%
Line ६५७ ⟶ ६५५:
क्षते प्रहाराः निपतन्ति अभीक्ष्णं
धनक्षये वर्धति जाठराग्निः
आपत्सु वैराणि समुद्भदन्ति
चिद्रेषु अनर्थाः बहुलीभवन्ति
%
%
अलसस्य कुतः विद्या अविद्यस्य कुतः धनम्
अधनस्य कुतः मित्रम् अमित्रस्य कुतः सुखम्
%
Line ६७६ ⟶ ६७४:
%
अस्माकं बदरीचक्रं युष्माकं बदरीतरुः
बादरायणसंबन्धः यूयं यूयं वयं वयम्
%
%
अयं निजः परः वा इति गणना लघुचेतसाम्
उदारचरितानां तु वसुधा एव कुटुंबकम्
%
Line ७०४ ⟶ ७०२:
यस्य अस्ति वित्तं सः नरः कुलीनः
सः पण्डितः सः श्रुतवान् गुणज्ञः
सः एव वक्ता सः च दर्शनीयः
सर्वे गुणाः काञ्चनम् आश्रयन्ते
%
Line ७२१ ⟶ ७१९:
%
अक्रोधः तपसः क्षमा बलवतां धर्मस्य
सर्वेषाम् अपि सर्व कारणम् इदं शीलं परं भूषणम्
%
Line ७३१ ⟶ ७२९:
क्वचित् विद्वद्गोष्ठी क्वचित् अपि सुरामत्तकलहः
क्वचित् वीणावाद्यं क्वचित् अपि च हा हा इति रुदितम्
क्वचित् रामा रम्या क्वचित् अपि जराजर्जरतनुः
न जाने संसारः किं अमृतमयः किं विषमयः
%
Line ७६१ ⟶ ७५९:
केयुराः न विचूषयन्ति पुरुषं, हाराः न चंद्रोज्ज्वलाः
न स्नानं, न विलेपनं, न कुसुमं, न अलंकृता मूर्धजाः
वाणी एका समलंकरोति पुरुषं, या संस्कृता धार्यते
क्षीयंते खलु भूषणानि सततं वाग्भूषणं भूषणम्
%
Line ७७७ ⟶ ७७५:
%
गुणः भूषयते रूपं शीलं भूषयते कुलम्
सिद्धिः भूषयते विद्यां भोगः भूषयते धनम्
%
Line ७९१ ⟶ ७८९:
%
अनर्घम् अपि माणिक्यम् हेमाश्रयम् अपेक्षते
विना आश्रयं न शोभन्ते पंडिताः वनिताः लताः
%
Line ८१५ ⟶ ८१३:
%
कन्या वरौते रूपं माता वित्तं पिता श्रुतम्
बान्धवाः कुलम् इच्छन्ति मिष्टान्नम् इतरे जनाः
( When a girl gets married )
Line ८२७ ⟶ ८२५:
%
वैद्यराज नमः तुभ्यं यमराजसहोदर
यमः तु हरति प्राणान् वैद्यराजः धनानि च
%
Line ८३८ ⟶ ८३६:
%
अमंत्रम् अक्षरं नास्ति नास्ति मूलम् अनौषधम्
अयोग्यः पुरुषः नास्ति योजकः तत्र दुर्लभः
%
Line ८४८ ⟶ ८४६:
%
अनित्यानि शरीराणि विभवः नैव शाश्वतः
नित्यं संनिहितः मृत्युः कर्तव्यः धर्मसंग्रहः
%
Line ८६७ ⟶ ८६५:
%
ददाति प्रतिगृण्हाति गुह्यमाख्याति पृच्छति
भुङ्ते भोजयते चैव षड्विधं प्रीतिलक्षणम्
%
Line ८७५ ⟶ ८७३:
%
सुभाषितेन गीतेन युवतीनां च लीलया
मनो न भिद्यते यस्य स वै मुक्तोऽथवा पशुः
%
Line ८८७ ⟶ ८८५:
%
उपक्रमोपसंहारो अभ्यासेऽपूर्वता फलम्
अर्थवादोपपत्ती च लिंगं तात्पर्यनिर्णये
%
Line ९०० ⟶ ८९८:
आहारनिद्राभयमैथुनं च
सामान्यमेतत्पशुभिर्नराणाम्
धर्मोहि तेषामधिको विशेषो
धर्मेण हीनाः पशुभिः समानाः
%
Line ९११ ⟶ ९०९:
both animals and humans; what is special about men
is their consciousness of Dharma - a man without
the feeling of Dharma is comparable to an
%
कस्यैकांतं सुखमुपनतं दुःखमेकान्ततो वा
नीचैर्गच्छत्युपति च दशा चक्रनेमिक्रमेण
%
Line ९२३ ⟶ ९२१:
%
चतुरंग बलो राजा जगतीं वशमानयेत्
अहं पंचांग बलवानाकाशं वशमानये
%
ना गुणी गुणिनाम् वेत्ति गुणी गुणीषु मत्सरी
गुणी च गुणरागी च विरलः सरलो जनः
%
Line ९४४ ⟶ ९४२:
%
अष्टादश पुराणेषु व्यासस्य वचनद्वयम्
परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्
%
Line ९५९ ⟶ ९५७:
स्वच्छंदं दलदर्विंदम्
ते मरंदं विंदंतो विदधतु ते मिलिंदाः
आमोदानथ हरिदंतराणि नेतुम्
नैवान्यो जगति समीरणात् प्रवीणः
%
Line ९७५ ⟶ ९७३:
%
आशाणां मनुष्याणां काचिदाश्चर्य शृंखला
बद्धा यया प्रधावंति मुक्तास्तिश्ठंति पंगुवत
%
Line ९८७ ⟶ ९८५:
%
मनस्यन्यद्वचस्यन्यत्कार्यमन्यद् दुरात्मनाम्
मनस्येकं वचस्येकं कर्मण्येकं महात्मनाम्
%
Line ९९५ ⟶ ९९३:
The mind, speech, and action of downfallen
people function in an uncoordinated manner,
where as those of great souls display one
%
Line १,००१ ⟶ ९९९:
विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्
विद्या भोगकरी यशःसुखकरी विद्या गुरुणां गुरुः
विद्या बंधुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्
विद्या राजसु पूज्यते न तु धनं विद्याविहीनः पशुः
%
Line १,०२० ⟶ १,०१८:
%
विद्या मित्रं प्रवासेषु, भार्या मित्रं गृहेषु च
व्याधितस्यौषधं मित्रं, धर्मो मित्रं मृतस्य च
%
Line १,०३२ ⟶ १,०३०:
%
रूपयौवनसंपन्ना विशालकुलसंभवाः
विद्याहीना न शोभन्ते निर्गन्धा किंशुका इव
%
Line १,०४४ ⟶ १,०४२:
%
पुस्तकस्या तु या विद्या, परहस्तगतं धनम्
कार्यकाले समुत्पन्ने, न सा विद्या न तद्धनम्
%
Line १,०५७ ⟶ १,०५५:
%
भाषासु मुख्या मधुरा, दिव्या गिर्वाण भारती
तस्माद्भिः काव्यं मधुरं, तस्मादपि सुभाषितम्
%
Line १,०७२ ⟶ १,०७०:
तर्को प्रतिष्ठा श्रुतयो विभिन्ना
नैको मुनिर्यस्य गतः प्रमाणम्
धर्मस्य तत्वं निहितं गुहायाम्
महाजनो येन गतः सपन्थाः
सज्जनस्य हृदयं नवनीतम्
यद्वदन्ति कवयस्तदलीकम्
अन्य देह विलसत परितापात्
सज्जनः द्रवति न नवनीतम्
%
Line १,०९३ ⟶ १,०९१:
the kind person('s heart) melts, but butter does not.
लालयेत् पंचवर्षाणि दशवर्शाणि ताडयेत्
प्राप्तेषु षोडषे वर्षे पुत्रे मित्रवदाचरेत्
(The rules regarding handling the children are
Line १,१०३ ⟶ १,१०१:
once they become sixteen years of age treat them like friends.
अहं च त्वं च राजेन्द्र लोकनाथावुभावपि
बहुव्रीहिरहं राजन् षष्ठितत्पुरुषो भवान्
O king, both of us are Lokanaath`s.
Line १,१२० ⟶ १,११८:
A of B or B`s A (or vice-versa)).
तार तार तरेरेतैरुत्तरोत्तरतोरुतैः
रतार्ता तित्तिरी रौति तेएरे तेएरे तरौ तरौ
Love thirsty she-bird (it is a female Titar bird =
Line १,१३२ ⟶ १,१३०:
like taraiH etaiH uttarittartaH utaiH.)
भो दारिद्र्यं नमस्तुभ्यं तत्प्रसादात् मया च्चुतः
पश्याम्यहं जगत.ः सर्वं न मां पश्यति कश्चन
Hail poverty, you have set me free. It is because of you,
that I can see everybody else, but nobody can see me.
चितां प्रज्वलितां दृष्ट्वा वैद्यो विस्मयमागतः
नाहं गतः न मे भ्राता कस्यैदं हस्तलाघवं
On seeing a burning body (funeral), a doctor remarks
Line १,१४८ ⟶ १,१४६:
up with this sleight of hand?`
घटं भिन्द्यात् पटं छिन्द्यात् कुर्यात रासभरोहणं
येन केन प्रकरेण प्रसिद्धः पुरुषो भवेत्
By breaking pots, tearing clothes, or riding on a donkey,
a man(/woman) tries to be famous by hook or crook.
कमले ब्रह्मा शेते, हरः शेते हिमालये
क्षीरब्धौ च हरिः शेते, मन्ये मत्कुणशन्कय
Lord Brahma sleeps on a lotus,
Line १,७०२ ⟶ १,७००:
सूत उवाच
दृष्टिपूतं न्यसेत्पादं,वस्त्रपूतं जलं पिबेत्
==११५ सुभाषितानि (आंग्ल-अर्थ सहितम्)==
Line १,८०४ ⟶ १,८०२:
sacrosanct as (true) knowledge. This is first line in a shloka in
श्रीमद्भगवद्गीता where the second line is तत्स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि
विन्दति
<br><br>*50. '''न शान्तेः परमं सुखम्''' = There is no happiness more sublime than
peace
Line १,९०४ ⟶ १,९०२:
जनः । स यत् प्रमाणं लोकस्तदनुवर्तते ॥३-२१॥
<br><br>*91. '''यद्वा तद्वा भविष्यति''' = Garbage in garbage out. Last phrase in a
सुभाषितम् "मर्कटस्य सुरापानं तस्य वृश्चिकदंशनं । तन्मध्ये भूतसंचारो
meaning Think of a monkey, gets drunk, is bitten by a scorpion and is
further afflicted by a ghost.. the result is anybody's guess!
Line १,९५४ ⟶ १,९५२:
"Habits die hard"! मराठी म्हण "सुंभ जळला तरी पीळ जळत नाही."
नास्ति विद्या समं चक्षु
|